چالش های تغییر کاربری اراضی در گیلان؛ معماری اصیل و فرهنگی که رو به فراموشی است

جارستان به نقل از ایسنا؛ «طمع و رسیدن به پول زیاد» کمترین نقش را در مهاجرت روستاییان و فروش زمین هایشان به غیربومیان دارد. اکثرا با مشکلات معیشتی دست و پنجه نرم می کنند و گاه دیدن غیربومیان مرفه در روستا کودکانشان را با فرهنگی غیر از فرهنگ بومی گیلانی آشنا می کند و بعضا اصرار فرزندان موجب مهاجرت می شود.

درست یک سال پیش بود که معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل گیلان با استناد به آمارها اظهار کرد که سالانه ۱۰۰ هکتار از اراضی زراعی و باغی گیلان به صورت قانونی و غیرقانونی دچار تغییر کاربری می‌شود.

این آمار در کنار آمار بالای مهاجرت روستاییان نشان می دهد، تبدیل زمین های زراعی و باغات به ویلا و خانه هایی که هیچ سنخیتی با فرهنگ بومی گیلانی ندارند، گیلان را به محاصره غیربومیان در آورده است!

گردشگر یا صاحب خانه؟! مسئله این است

گیلان از دیرباز به سبب آب و هوا، حاصلخیزی و برخورداری از جاذبه های طبیعی فراوان، گردشگرپذیر بوده است، اما این روزها و پس از بحران کرونا، گردشگری که اکنون به واسطه داشتن ملک در این استان، صاحب بخشی از خاک این جلگه سبز است، امنیت و سلامت استان را با چالش های فراوانی روبرو ساخته است.

در بحبوحه شیوع کرونا در گیلان و در حالی که این استان به همراه دو استان دیگر، قرمزترین وضعیت ماه های اخیر را پشت سر می گذاشت و علی رغم اینکه از کمبود ماسک و مواد ضدعفونی کننده رنج می برد، ترافیک سنگین محورهای ورودی به استان، گواه چالشی بود که نرم نرمک طی سالیان گذشته رقم خورده بود!

خرده فروشی زمین های روستایی و اقامت غیربومیانی که حال صاحبخانه شده اند؛ آن هم در روستاهای بکر و دست نخورده ای که شاید خود گیلانی ها هنوز فرصت نکرده اند قدری در کنار رود و پای کوه پایه های آن بیارامند!

مشکلات مالی روستاییان و فروش زمین به قیمتی ناچیز!

یکی از بنگاه داران منطقه توریستی تنیان به خبرنگار ما می گوید: اکثرا مطلب می نویسند که تهرانی آمده زمینی را خریده و اینجا را صاحب شده است. یا مثلا کویرنشینان اصفهان و یزد در تنیان چه می کنند؟، اما کسی نمی آید نمی پرسد این کشاورز بدبختی که چوب حراج به زمینش زد و آمد اصرار کرد که «فقط بفروش تا من از اینجا بروم» دردش چه بوده است.

رجبی می افزاید: کشاورز می آید به من می گوید پسرهایم باید داماد شوند، خرج عروسی ندارم بدهم، دخترم باید شوهر کند و چگونه جهیزیه بخرم؟! خب وقتی می بینم هم محلی ام مشکل مالی دارد و امیدوار است من به قیمت خوب زمینش را بفروشم که بتواند با اندک سرمایه اش زندگی اش را سامان دهد من چه کنم؟ برایش از مزایای روستا و معایب مهاجرت غیربومیان بگویم؟

این بنگاه دار که گویی غم سال ها پر پر شدن زمین هم محلی هایش روی دلش تلمبار شده بود، ادامه می دهد: این زمین ها ارث پدرانمان است، معلوم است تا جایی که بتوانیم می ایستیم و رویش کار می کنیم، اما همه اش تقصیر روستایی ها که نیست، وقتی فصل برداشت برنج می شود، برنج وارد می کنند، فصل برداشت چای می شود بازار پر می شود از چای خارجی، معلوم است که رمقی برای کشاورز نمی ماند و عرق خستگی بر تنش می خشکد.

رجبی با اشاره به اینکه بومیان روستا هم از ویلاسازی و اقامت غیربومیان راضی نیستند، اظهار می دارد: همه مردم سرزمینمان برای ما عزیزند و محترم، اما هر جایی فرهنگ خودش را دارد. جدا از تنوع فرهنگی، شما یک نگاهی به ظاهر روستا بیاندازید. دامنه کوه را بالا می روید به جای اینکه یک خانه روستایی با معماری اصیل گیلانی ببینید یکدفعه یک ساختمانی می بینید انگار در قلب پاریس هستید. خب اینها باعث می شود رفته رفته معماری گیلان فراموش شود. ما هم با سواد ناچیزمان این چیزها را درک می کنیم، اما خب چاره چیست.

چوب حراج به زمین های پدری به علت مشکلات معیشتی

گل برار آلیانی، از اهالی روستای آلیان فومن است. وی که سال ها پیش چندین هکتار از شالیزار و باغ خود را فروخته و اکنون در مسکن مهر رشت ساکن است، به خبرنگار ما می گوید: ۱۰ سال پیش، والده بنده بیماری سختی گرفت. من یک موتور داشتم و هفته ای چند روز در باران و برف باید ایشان را برای درمان به رشت می بردم و برمی گرداندم. دسترسی سخت به بیمارستان یک طرف، هزینه ها هم سر به فلک می گذاشت.

این روستایی مهاجر به شهر می افزاید: ناچار شدم چوب حراج بزنم به زمین های پدری. یک تهرانی آمد و همه اش را زیرقیمت خرید. پول لازم بودم و مگر از برنج و میوه چقدر قرار بود دستم را بگیرد که بدهی هایم را صاف کنم؟ از پول آن همه زمین و باغ هم چیزی برایم نمانده. وام گرفتم و اینجا را خریدم. بچه هایم هم همه شان رفتند تهران پی کار.

آلیانی با اشاره به اینکه جاده کنار زمینش اکنون آسفالت شده و شرایط زندگی هم در آن روستا بهبود یافته است، می گوید: الان هر وقت سر خاک امواتم می روم روستا، می بینم که در زمینم چه ساختمان هایی ساخته اند. زمین من پنج تکه شده و به دیگران هم فروخته شده. به قیمت خیلی خیلی بالاتر از آنچه من فروختم. البته که من فروختم دیگر نمی توانم ادعایی داشته باشم. من فقط زمینم را نفروختم، حس و حال امروزم به گونه ای است که انگار پیوندم با زادگاهم قطع شده و فرزندانم هم هیچ تعلقی به آن روستا ندارند!

در آمیختن بنا با طبیعت در معماری اصیل گیلانی

رضا سیدی، کارشناس ارشد معماری با اشاره به معماری اصیل گیلانی که بر مبنای هماهنگی با طبیعت طراحی شده است، می گوید: معماری ارگانیک در بناهای بومی گیلان به وضوح به چشم می خورد و به عبارتی بنا با طبیعت در آمیخته است.

وی با تاکید بر اینکه معماری بومی گیلان هیچ ارتباطی با زندگی نیمه مدرن کنونی ندارد، اظهار می دارد: در معماری اصیل گیلانی، اقوام ما به زبان خود طبیعت با آن سخن می گفتند. مصالح همانی بود که در طبیعت یافت می شد، گالی پوش خانه ها، سقف های شیبدار، سازه های چوبی، فضای گربه رو، تلار، آفتابگیرها و… همه و همه بیانگر عمق درک هنر معماری پیشنیان این خطه اند که طی چند صد سال به همین شیوه زندگی کرده اند و بالاترین سطح از تجانس با محیط بیرونی را رقم زده اند.

این کارشناس معماری با بیان اینکه معماری حال حاضر روستاهای گیلان خیلی بد است، اظهار می دارد: من اصلا نمی خواهم درباره معماری بناهای شهری صحبت کنم، چون وجود ساختمان های بلند با نماهای اقتباسی که مناسب فرهنگ و اقلیم ما نیست آنقدر زیاد است که بعید به نظر می رسد بتوان کاری کرد، اما فضای روستایی که باید نشانگر عمق هویت یک قوم باشد هم متاسفانه دستخوش تغییرات زیادی شده است.

سیدی در ادامه می گوید: میان جنگل های گیلان وجود ساختمان هایی به سبک چینی، یا با نمای رومی، با سقف بامی و پنت هاوس، با رنگ هایی که هیچ قرابتی به فضا ندارد، با حیاط های بزرگی که با نخل و کاج و گیاهانی که بومی این منطقه نیستند، تزیین شده اند، نه فقط معماری بلکه هنر، هویت و فرهنگ گیلانی را رفته رفته دچار تغییر می کنند.

بستر سازی برای مهاجرت معکوس تنها راه نجات هویت اصیل روستاها

حقیقت این است که «طمع و رسیدن به پول زیاد» کمترین نقش را در مهاجرت روستاییان و فروش زمین هایشان به غیربومیان دارد. اکثرا با مشکلات معیشتی دست و پنجه نرم می کنند و گاه دیدن غیربومیان مرفه در روستا کودکانشان را با فرهنگی غیر از فرهنگ بومی گیلانی آشنا می کند و بعضا اصرار فرزندان موجب مهاجرت می شود.

در حالی که اگر کشاورز از دسترنج خود نهایت سود را ببرد و شرایط برای مهاجرت معکوس فراهم شود، شاهد سبز شدن ناگهانی ساختمان هایی که هیچ قرابتی با فرهنگ ما ندارند در روستاهای بکر گیلان نخواهیم بود.

البته که ارائه تسهیلات به روستاییان برای کارآفرینی، وام های مسکن سازی، اجرای طرح های بوم گردی، برخورداری روستاها از نسل جدید اینترنت پرسرعت، ایجاد زیرساخت های آبیاری نوین، توسعه راه ها و… از اقدامات شایسته ای است که امید می رود گسترش و تداوم آن به زودی مهاجرت معکوس را در کشور به خصوص در استان سرسبز گیلان رقم بزند.